Institut društvenih znanosti Ivo Pilar Pilar
U razdoblju od 1. studenoga 2019. do 30. rujna 2020. Institut društvenih znanosti Ivo Pilar provodi projekt “GIS pristup analizi demografske otpornosti gradskih naselja i jedinica lokalne samouprave u Republici Hrvatskoj: prema demografskoj regionalizaciji”. Voditelj projekta je dr. sc. Nikola Šimunić
Koncept otpornosti (eng. resilience, od lat. resilire = skloniti, (po)vratiti se, odskočiti) razvio se u svojim početcima u sklopu znanstvenih disciplina koje su se bavile ekološkim temama, ali i u okviru psihologije i inženjerstva (Grove, 2018). Otpornost se proučava u okviru socijalne geografije kao urbana otpornost, odnosno sposobnost pojedinaca, zajednica, institucija, ekonomskih aktivnosti i infrastrukture unutar grada da preživi, prilagodi se i raste unatoč kroničnim stresovima, koji svakodnevno oslabljuju gradsko „tkivo“ (primjerice klimatske promjene, poplave, potresi, nezaposlenost, nedovoljno razvijena javna prometna mreža, nasilje i sl.) (Bănică i Muntele, 2017; Bănică, Rosu, Muntele i Grozavu, 2017). Prema Bănică i sur. (2017), moguće je izdvojiti 4 dimenzije kapaciteta otpornosti: otpor, obnova, oporavak i reorijentacija.
Gradovi (gradska područja) su vrlo kompleksni sustavi, odnosno žarišta sveukupnog razvoja i generatori regionalnog razvoja u kojima su koncentrirani stanovništvo, ekonomske aktivnosti i infrastruktura (Bănică i Muntele, 2017b). Vresk (2002) definira grad kao složen društveni fenomen koji se prostorno i vremenski očituje u različitim oblicima i s različitim funkcijama, ali ga uglavnom obilježava urbana fizionomija (kompaktnost izgradnje), funkcionalna opremljenost (trgovina, promet, usluge), veličina, te gradski način života. U gradovima je koncentrirano stanovništvo koje ima vrlo bitnu ulogu u oblikovanju geopovršinske stvarnosti, te je relevantan čimbenik u svim područjima društvenog života (Nejašmić, 2005). Smatra se da je cjelokupno svjetsko stanovništvo postalo „urbanim“ oko 2008. godine, kad je udio urbanog stanovništva u svijetu prešao 50% (Carter, 2019). Budući da je stanovništvo pokretač razvoja gradova, ali i korisnik svih funkcija, dobara i usluga u gradovima ali i izvan njih, najvažniji je element urbane otpornosti. Cimellaro, Renschler, Reinhorn i Arendt (2016) su razvili okvir za vrjednovanje otpornosti koji podrazumijeva sedam dimenzija otpornosti (PEOPLES), a prva dimenzija otpornosti je „stanovništvo i demografija“.
Prostor Republike Hrvatske administrativno se sastoji od 21 županije, te 556 jedinica lokalne samouprave (dalje: JLS), odnosno 128 gradova i 428 općina. Na nižem stupnju upravno-teritorijalne raščlambe hrvatskog prostora, izdvaja se 6757 urbanih (gradskih), prijelaznih (mješovitih) i ruralnih naselja. Sukladno Modelu diferencijacije gradskih, prijelaznih i ruralnih naselja (2011), u Hrvatskoj su izdvojena 133 gradska naselja. Sukladno kriterijima DZS-a za izdvajanje gradskih naselja (2017), u Hrvatskoj je izdvojeno 210 gradskih naselja. Kombinacijom ovih dvaju pristupa diferencijacije gradskih naselja, moguće je izdvojiti 219 naselja gradskog tipa koja okupljaju (2011) 2.428.063 stanovnika (56,7% stanovništva Hrvatske).
Cilj ovog istraživanja je oblikovati i analizirati odabrane demografske indikatore za koje autori smatraju da čine demografsku srž sposobnosti gradskih naselja (ali i JLS-a) da se odupru suvremenim izazovima. Na temelju odabranih demografskih indikatora provest će se klaster-analiza s ciljem izdvajanja klastera gradskih naselja i JLS-a prema demografskoj otpornosti. Iz tog razloga su istraživačka pitanja usmjerena na oblikovanje i istraživanje demografskih indikatora, te u konačnici izdvajanja klastera prema demografskoj otpornosti.
Potreba za istraživanjem ovog tipa javila se iz dvojakog razloga: prvo, u domaćoj znanstvenoj literaturi gotovo da nema istraživanja usmjerenih prema konceptu urbane otpornosti; drugo, u Hrvatskoj još uvijek nije provedena demografska regionalizacija. Autori stoga smatraju da je očekivani znanstveni doprinos ovog istraživanja sadržan u razumijevanju demografskog aspekta urbane otpornosti s jedne strane, te postavljanju analitičkih temelja za demografsku regionalizaciju Hrvatske, s druge strane. Također, oblikovat će se GIS baza podataka s demografskim pokazateljima, a to će rezultirati mogućnošću agregacije demografskih pokazatelja na višim razinama raščlambe (NUTS3 i NUTS2 razina), a moći će se i kartirati svi demografski indikatori, klasteri, te u konačnici i demografske regije u Hrvatskoj.
Svrha istraživanja je analizirati temeljna demografska obilježja gradskih naselja i JLS-a u Hrvatskoj, klasterizirati istraživane prostorne jedinice prema demografskoj otpornosti, te oblikovati preduvjete demografske regionalizacije Hrvatske. Rezultati istraživanja koristit će se u planiranju razvoja urbanih i ostalih područja Hrvatske na različitim razinama prostorne diferencijacije.
